Hvert er umfang nótnarita í íslenskum bókasöfnum? Hvers konar nótnarit eru þar og hverjir standa á bak við þau? Hver er útgáfusaga tónbóka fyrir skóla og kirkjur eftir 1935? Þessar spurningar og ýmislegt þeim tengt er umfjöllunarefni greinagerðar SÍTÓN um skylduskráð nótnarit í íslenskum bókasöfnum vorið 2014. Sjá nánar: Nótnarit í Gegni
Færsla
Related Posts
Um ljósritun kennslubóka
-
Höfundur
Gylfi Garðarsson
AF GEFNU TILEFNI

Minni ljósritun – Meiri útgáfa
Á Facebook-síðunni Bakland tónlistarkennslu birtist færsla þ. 9. september 2021 þar sem einn félagsmanna í SÍTÓN greinir frá alvarlegu tilviki um óleyfilega ljósritun á hans bókum. Þar sem umræða varðandi ljósritun tónbóka er þörf og nauðsynleg og af því tilefni sem að ofan greinir er við hæfi að árétta eftirfarandi í þeim efnum.
Staðfesting á orðrómi
Tilvikið staðfestir þann orðróm að sums staðar sé pottur brotinn varðandi ljósritun tónbóka. Í fyrsta lagi hefur sá orðrómur lengi verið á kreiki að sumir tónlistarkennarar noti nær eingöngu ljósrit í stað bóka (þetta hafa höfundar upplifað við prófdómarastörf). Í öðru lagi að einhverjir tónlistarskólar eða kennarar velji lög og verkefni úr nokkrum bókum, ljósriti, gormi og gefi eða selji nemendum ljósritin.
Virði og virðing
Liður í því að nemandi beri virðingu fyrir náminu er að eiga eigin námsbækur. Vinna með bók frekar en ljósrit stuðlar að því að nemandinn verður ábyrgari og áhugasamari í náminu því börn skynja virðismuninn á bók og ljósriti og haga sér samkvæmt því. Í námsbók finnur nemandinn faglegt samræmi og sér hvað er framundan í náminu. Spyr ef til vill hvenær megi spila það sem er aftar í bókinni. Flestir tónlistarkennarar átta sig á þessu samhengi og láta nemendur sína kaupa bækur sem þeir eru að vinna með. Um leið styðja þeir og efla íslenska tónbókaútgáfu. Sem betur fer eru flestir til fyrirmyndar hvað þetta varðar en betur má ef duga skal eins og ofangreint tilvik sýnir.
Tónbókaútgáfa
Að baki hverrar tónbókar liggur mikil vinna og fjárútlát. Velja þarf lög, afla birtingarleyfis rétthafa, útsetja og í sumum tilfellum að semja ný lög og verkefni. Setja upp handrit, vinna umbrot og leiðrétta prófarkir. Þá fyrst er hægt að láta prenta efnið svo úr verði bók. Eftir það kemur svo lagerhald, dreifing og innheimta. Sköpun bókar tekur oft 1-2 ár, stundum meira og eftir það getur tekið áratugi að halda henni við á markaði.
Höfundar og útgefendur tónbóka vona að tónlistarkennarar og skólastjórnendur séu sammála þeim um að íslensk tónbókaútgáfa sé ómissandi hluti af tónlistarfræðslu þjóðarinnar. Best er að sýna það í verki með því að halda ljósritun útgefinna bóka í lágmarki og ætíð innan löglegra og siðlegra marka.
Gylfi Garðarsson, formaður SÍTÓN
Risaútgáfa einsöngslaga – Ísalög
-
Höfundur
Gylfi Garðarsson
Í tilefni af 100 ára afmæli fullveldis Íslands hefur Jón Kristinn Cortez ráðist í það þrekvirki að safna saman og gefa út á afmælisárinu ritröð 289 íslenskra einsöngslaga sem samin eru á tímabilinu 1918-2018.
Útgefandi ritraðarinnar er forlagið Ísalög, útgáfa Jóns Kristins.
Lagúravalið spannar verk 66 tónskálda og mun veita óviðjafnanlega yfirsýn yfir einsöngslög þjóðarinnar síðustu 100 ár í einni samhæfðri ritröð. Lögin eru í upprunalegri tónhæð.
Af FB síðu útgefandans, Jóns Kristins Cortez.
Niðurstöður kennsluefniskönnunar
-
Höfundur
Gylfi Garðarsson
Greinargerð með niðurstöðum úr kennsluefniskönnun SÍTÓN í janúar s.l. er nú tilbúin til kynningar. Nálgast má hana til lestrar eða niðurhals hér: Íslenskt kennsluefni í grunnnámi tónlistar 2016-17 (pdf)
Vonast er til að í niðurstöðunum komi fram mikið af lykilupplýsingum sem geti hraðað framþróun íslensks kennsluefnis í tónlistarfræðslu. Tónlistarkennurum og hagsmunafélögum þeirra eru færðar bestu þakkir fyrir framlag sitt til að verkefnið skyldi heppnast jafn vel og raunin varð.
Gylfi Garðarsson, formaður SÍTÓN, sá um undirbúning og framkvæmd könnunarinnar ásamt ritun greinargerðarinnar.
Flautubókin mín 2
-
Höfundur
Gylfi Garðarsson
Nýtt efni frá félögum í SÍTÓN

Flautubókin mín 2
Flautubókin mín 2 eftir Dagnýju Marínósdóttur og Ingunni Jónsdóttur er komin út. Bókin er framhald af kennslubókinni Flautubókin mín 1 og inniheldur fjölbreytt lög, æfingar og skapandi verkefni fyrir þverflautunemendur í grunnnámi. Miðað við vinsældir fyrsta heftisins má búast við að bókinni verði vel fagnað af kennurum og nemendum tónlistarskólanna.
SÍTÓN óskar Dagnýju og Ingunni til hamingju með bókina.
Vel heppnuð könnun
-
Höfundur
Gylfi Garðarsson
Könnun SÍTÓN á kennsluefni tónlistar-kennara 2016 lauk 17. janúar s.l. Stjórn SÍTÓN færir kennurum og stéttarfélögum þeirra sínar bestu þakkir fyrir ómetanlega aðstoð til að verkefnið skyldi heppnast jafn vel og raunin varð. Þátttaka var góð og nú þegar er ljóst að í niðurstöðunum eru mikilvægar vísbendingar um æskilegar viðbætur á íslensku kennsluefni fyrir grunnstig. Talsvert verk verður að vinna úr svörunum birtingarhæf gögn og er sú vinna komin áleiðis. Vonast er til að greinargerð um könnunina verði tilbúin í apríl eða maí.
Af megin niðurstöðum má nefna að yfir 275 kennarar svöruðu könnuninni sem gerir um 33% svarhlutfall. Hlutfall fullgildra svara var um 85% sem bendir til að spurningar hafi skilist vel og greiðlega gengið að svara. Með því að bera niðurstöðugögnin saman við þætti eins og Þjóðskrá og námsgreinadreifingu nemenda er vonast til að bæta áreiðanleika svaranna umfram það sem svarhlutfallið eitt segir til um. Meðfylgjandi gröf sýna fjölda svarenda eftir landshlutum og hlutfallsdreifingu svarenda eftir kennslugreinum.
Save
Save
Könnun á tónlistarkennsluefni 2016
-
Höfundur
Gylfi Garðarsson
Á næstu dögum ýtir SÍTÓN úr vör könnun á umfangi íslensks kennsluefnis í tónlistar-skólum. Könnunin er gerð í samstarfi við FT, FÍH og STS. Hún mun standa til 15. janúar 2017. Áætlað er að gera sambærilega könnun næsta haust og síðan árlega ef vel tekst til.
Stjórn SÍTÓNs hefur unnið að undirbúningi könnunarinnar undanfarið ár með ýmis markmið í huga. Fyrst og fremst er þess vænst að niðurstöðurnar gefi marktæk svör um stöðu íslensks kennsluefnis í tónlistarskólum, hvað sé í notkun og hvar þurfi að bæta úr.
Vonast er til að framtakið skapi sameiginlegan vettvang fyrir tónlistarkennara, höfunda kennsluefnis og útgefendur varðandi íslenskt tónlistarkennsluefni þannig að grundvöllur slíkrar útgáfu verði burðugri en verið hefur hingað til.
Könnun kennsluefnis á grunnstigi
-
Höfundur
Gylfi Garðarsson

(Cliparts.com)
Frá vorinu 2015 hefur stjórn SÍTÓN unnið með FT, FÍH og STS að undir-búningi netkönnunar um notkun kennslubóka á grunnstigi tónlistarskólanna. Með því að gera nokkrar slíkar kannanir er markmiðið að byggja upp tölfræðigrunn um kennsluefni í tónlistarfræðslu á Íslandi, sambærilegan álíka upplýsingum í öðrum námsgreinum innanlands og tónlistargreinum á Norðurlöndum og víðar.
Forystumenn allra félaganna eru sammála um að þær upplýsingar sem safnast í slíkum könnunum geti gagnast tónlistarkennslunni umtalsvert. Vonast er til að upplýsingarnar muni t.d. leiða til meiri og markvissari útgáfu tónlistarkennsluefnis og auka samvinnu á milli útgefenda og kennara. Annað mikilvægt atriði er að slík gögn geta varpað ljósi á stöðu íslensks kennsluefnis samanborið við erlent en hingað til hefur sá samanburður verið ógerlegur vegna skorts á talnagögnum hérlendis.
Stefnt er að því að fyrsta könnunin fari fram um næstu áramót og munu FT og FÍH annast útsendinguna til félagsmanna sinna. Samkvæmt samþykkt haustþings STS munu skólastjórar síðan ganga eftir að allir kennarar hafi svarað könnuninni á fyrsta starfs- eða kennarafundi tónlistarskólanna eftir áramót. Reiknað er með að gera næstu könnun í skólabyrjun haustið 2017 og haustið 2018. Eftir það munu félögin meta árangurinn og taka ákvörðun um framhaldið.
Save
Save
Hin stórmerka saga nótnaritunar í örfáum orðum
-
Höfundur
Gylfi Garðarsson
Hvenær urðu nótur vestrænnar tónlistar til? Af hverju urðu þær eins og þær eru í dag? Í eftirfarandi pistli er stiklað á helstu atriðum í 2000 ára sögu vestrænnar nótnaritunar fram á okkar daga. Á innan við 15 mínútum er hægt að kynnast helstu atriðum í einni merkustu afurð evrópskrar menningar til varðveislu og útbreiðslu á tónlist aldanna.
„Þróunarsaga nótnaritunar nær langt aftur í aldir. Hún er vel greinanleg aftur til ársins 800 í ritum klaustra og Páfagarðs en tilburðir til að lýsa tónlist í ritum má greina í enn eldri ritum Páfagarðs og Rómaveldis. Með nokkuri vissu hafa tákn á…“ (lesa áfram)
Um innlendar tónbækur fyrir skóla og kirkjur 1935-2014
-
Höfundur
Gylfi Garðarsson
Sem hluti af greinagerð á vegum SÍTÓN um nótnarit í landskerfi bókasafna, vorið 2014, var ritað stutt ágrip af útgáfusögu íslenskra tónbóka fyrir skóla og kirkjur á tímabilinu 1935-2014. Þar sem efnið er býsna forvitnilegt eitt og sér má lesa það í eftirfarandi sjálfstæðri grein:
Stutt ágrip af útgáfusögu íslenskra tónbóka fyrir skóla og kirkjur á tímabilinu 1935-2014
Nótnaútgáfa og ljósritun
-
Höfundur
Gylfi Garðarsson
(Grein sem birtist í fréttabréfi Félags íslenskra kórstjóra í maí 2014)
Sá sem með einum eða öðrum hætti hefur tekið þátt í eða kynnst uppsetningu, fjölföldun og jafnvel útgáfu kórnótna gerir sér líklega grein fyrir fyrirhöfninni sem því fylgir að gefa formlega út nótnarit þannig að allt sé löglegt og vandað.
Annars vegar þarf að gera ráð fyrir miklum tíma, sem flestir myndu rukka fyrir en mörgum þykir ekki óeðlilegt að tónlistarmenn gefi. Hér kemur upptalning á nokkrum vinnuliðum, þó ekki öllum:
Val á verki (er eftirspurn?). Öflun leyfa hjá rétthöfum. Val á framsetningu (kápa, stærð nótna, texta og brots, staðsetning texta, viðeigandi upplýsingar á hverri síðu ofl. ofl.). Vinna við setningu og umbrot. Útvegun prófarkalesara. Bið eftir leiðréttingum í 2-4 skipti. Leiðréttingar eftir hvert skipti. Finna hagkvæma prentun. Val á pappír. Fylgjast með prentgæðum. Koma upplaginu í geymslu. Afgreiða eintök.
Hins vegar er það útlagður kostnaður, sem flestir framleiðendur myndu setja í einingarverðið en fæstir vilja greiða þegar um nótnarit er að ræða. Hér kemur upptalning á nokkrum kostnaðarliðum, þó ekki öllum:
Leyfi rétthafa. Tæki og hugbúnaður til nótnasetningar, umbrots og prentun prófarka. Akstur. Vinnuaðstaða. Aðstoð (prófarkalestur osfrv). Prentun. Geymsla. Kynning og markaðssetning. Sendikostnaður.
Spurningin um ljósritun nótna er: Hver tapar og hver hagnast þegar öll ofangreind útgjöld eru sniðgengin með ljósritun án endurgjalds?
Svarið er: Allir tapa!
Nótur (1) – Ritmál tóna
-
Höfundur
Gylfi Garðarsson

Ritmál tóna
Hvað ef?
Oft er hollt að ímynda sér hverju það breytti ef sjálfsögð fyrirbæri hefðu ekki orðið jafn sjálfsögð og þau eru. Sé ritlist tekin sem dæmi mætti spyrja: Hvað ef Halldór Laxness og aðrir rithöfundar hefðu aldrei ritað sínar sögur og þær væru eingöngu aðgengilegar sem upptökur eða munnmæli? Hvað ef fornritin hefðu aldrei verið rituð? Hver væri þá staða skáldskapar og ritlistar á Íslandi? Hvað ef almennt væri talið að ritaður texti þvældist fyrir sagnalist í heyranda hljóði – að texti væri óþarfur? Hvað hefði orðið um verk Shakespeare ef þau hefðu ekki verið rituð og gefin út? Með þessum formála má byrja að velta fyrir sér hlutverki og vægi nótnaritunar fyrir tónlist. Skipta nótur máli? Eða eru þær orðnar óþarfa stagl sem þvælist fyrir lifandi tónlistarflutningi? Hafa nótur hlutverk í framtíðinni? Er komið eitthvað betra í þeirra stað? Hvað ef allar nótur hyrfu skyndilega? Inntak slíkra spurninga um hlutverk nótnaritunar í fortíð, nútið og framtíð er auðveldara fyrir flesta að skilja sé textaritun höfð til samlíkingar.
Forskrift að upplifun
Flutningur tónlistar og upplifun hennar er hið endanlega markmið listgreinarinnar. Eins og með framsögn í leikverki þá verður tónlistin mest raunveruleg á því augnabliki sem hún er flutt. Engu að síður verður ekki hjá því komist að hugleiða hvernig best sé að skrá, varðveita og miðla tónlist fram til þess augnabliks þegar hún er flutt. Allt frá frumhugmynd til lokaútgáfu listaverks í tónum eða texta verða höfundar og aðrir sem að verkinu koma að reiða sig á bestu varðveislu- og miðlunartækni sem listgreininni stendur til boða hverju sinni. Hvað tónlist varðar var nótnaritun besta tæknin fram að miðri 20. öld til að leysa slík verkefni. Með hjálp nótnaritunar hafa allir megindrættir tónlistar Evrópu síðustu 10 alda varðveist og átt sinn þátt í að svara sígildum spurningum kynslóðanna um sögu okkar og menningarafrek. Og hið sagnfræðilega eðli nótnaritunar mun einnig svara spurningum komandi kynslóða um tónmenningu okkar tíma. Hvað tónlist varðar þá var nótnaritun og er enn, þrátt fyrir allt, sú miðlunaraðferð sem best gegnir sambærilegu hlutverki og textaritun gerir fyrir talað mál.
Nótur (2) – Til hvers?
-
Höfundur
Gylfi Garðarsson

Til hvers eru nótur?
Að læra lag
20. öldin leiddi fram fjölda lausna til að varðveita hljóð og miðla því áfram. Öll tónlistarmenning hefur haft ómetanlegt gagn af þeirri þróun og hefur hljóðritun verið útbreiddasta miðlunaraðferð tónlistarflutnings mjög lengi. Hljóðritun hefur jafnvel unnið sér sess við sjálfa tónsköpunina með ýmsum hætti. Undir lok aldarinnar gáfu tölvubyltingin og Netið af sér röð af nýjum lausnum fyrir hljóðrit þannig að sköpun, skráning og miðlun allrar tónmenningar hefur stökkbreyst á fáum árum. Frammi fyrir öðrum eins tæknibyltingum verða margir hugsi og spyrja þá hvort allar fínu tækninýjungarnar geri fyrri aðferðir úreltar eða gagnslausar? Á sviði tónlistar hefur hin gamla og þrautreynda miðlunaraðferð, nótur, oft fengið úreldingarúrskurðinn á liðnum áratugum. En sæluvíma tækniframfaranna hverfur fljótt þegar á hólminn er komið. Þá sést að jafnvel það lítilræði að læra einfalda laglínu og hljómagang af hljóðupptöku getur reynst furðu brösótt. Til að ná tökum á einföldu gítarspili er hægt að fara á Netið og skoða þar tabulatur rit (TAB) af lagi samhliða hlustun á hljóðupptöku af því. En hversu fljótlegt og nákvæmt er það raunverulega? Í einföldu gítarspili getur samanburður hljóðrits og TAB vissulega nálgast miðlunargetu nótna en vantar samt margt sem nótur búa yfir.
– og miklu meira
Að föndra með einfalda tónlist er ein af vinsælustu dægrastyttingum nútímans. Sé tími nægur og nákvæmni ekki efst á blaði er hægt að koma ýmsu listrænu í verk án nótna. Í léttri tónlist er þannig mikið unnið nótnalaust. En eftir því sem verkefnin stækka eru gerðar meiri kröfur um kunnáttu og reynslu. Og þegar kemur að flóknum atriðum, tímapressu og öllum þeim hljóðfærum sem geta ekki nýtt ýmsa hraðritun eða aðra einföldun þá er einboðið að styðjast við nótur. Ástæðurnar eru margar.
Á meðal margra kosta nótna er að geta þjónað flestum hljóðfærum, flestum stílum og öllum stærðum af tónverkum. Nákvæmnin sem nótnaritun býður uppá, óháð umfangi tónverka, er grundvöllur stórkostlegustu tónlistar Vesturlanda. Án nótna gæti „big-band“, ópera eða sinfóníuhljómsveit þurft mánuði eða jafnvel alls ekki afrekað það sem er mögulegt á einum degi með nótum. Eftirsóttustu hljóðverstónlistarmenn heimsins („session-menn“) eru undantekningarlítið flugfærir í nótnalestri vegna þess að því fyrr sem allir eru með á nótunum því fyrr næst besta upptakan með minnstum framleiðslukostnaði.
Að öllu athuguðu verður að segjast að nú í upphafi 21. aldar eru nótur tónlistarlífinu álíka nauðsynlegar og þær voru á 19. öldinni – við sköpun, varðveislu og miðlun tónlistar. Þótt hljóðritun sé allsráðandi í miðlun á tónlistarflutningi breytir það ekki þeirri staðreynd að hljóðritið sem slíkt er í megin atriðum óbreytt frá tímum Edisons. Í eðli sínu er hljóðrit ófært um að miðla mikið af mikilvægum skýringum sem þarf til að læra söng eða tónverk og syngja eða spila á eigin spýtur. – Hvaða tónar eru í þessum hljómi? Er sungið „runn“ eða „brunn“? Hvernig næst þessi trilla? Hvernig er raddsett? Við slíkum spurningum er yfirleitt erfitt að finna svör í hljóðriti en í nótnariti er þeim oftast fljótsvarað.
Áfram nótur
Með tilkomu tölva varð bylting í nótnasetningu og Netið hefur opnað farvegi fyrir nótnadreifingu sem áður voru óhugsandi. Í dag er því hægt að framleiða og miðla nótum á ódýrari og öflugri hátt en nokkurn tíma áður. Víst mun lifandi flutningur og túlkun tónlistar ætíð vera á hendi hljóðfæraleikara og söngvara og hljóðrit helsti miðill viðburðarins. En til að áherslur í tónverki berist óbrenglaðar frá höfundi til iðkanda og til að varðveita tónlistararfinn um ókomin ár þá er gamla nótnaaðferðin ennþá best. – Til þess eru nótur!